Historia

Jesteśmy szkołą „techniczną” sięgającą korzeniami do szkoły przemysłowo uzupełniającej z końca XIX wieku. Tak bogata tradycja pokazuje zmienność i różnorodność kształcenia zawodowego. Przemian zachodzących w szkole od końca XIX do początków XXI wieku nie można opisać w kilku słowach. Dlatego przedstawiamy w zarysie dzieje początku Szkolnictwa Przemysłowego oraz Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu.

Szkoła Uzupełniająca Przemysłowa – 1881 – 1926

Początki szkolnictwa przemysłowego w Galicji były trudne. We Lwowie i Krakowie działały wyższe szkoły przemysłowe z rozbudowaną strukturą organizacyjną, natomiast nie istniały szkoły niższego rzędu. Najniższą kategorią szkół technicznych były uzupełniające szkoły przemysłowe, zwane także szkołami dalszego kształcenia, wieczorowymi, niedzielnymi lub przygotowawczymi. Powstanie placówek tego typu związane było z dokształcaniem terminatorów (pomocników majstrów) rzemieślniczych na tzw. „nauce powtarzania”. Była to forma uzupełnienia podstawowych, elementarnych braków edukacyjnych. W ciągu pierwszych dwudziestu lat funkcjonowania, szkoły uzupełniające miały charakter ogólnozawodowych, tzn. że w ramach każdego zakładu udzielano nauki przedstawicielom różnych specjalności zawodowych. Doświadczenia te zaowocowały tworzeniem na początku XX wieku szkół grupujących przedstawicieli jednego lub kilku pokrewnych zawodów. W myśl ordynacji przemysłowej z 1897 r. wszyscy terminatorzy zobowiązani byli do uczęszczania na zajęcia do szkół uzupełniających. Obowiązek ten trwał bez względu na wiek ucznia, aż do osiągnięcia celu nauki, czyli ukończenia II klasy tej szkoły z wynikiem pomyślnym.

Z inicjatywy jarosławskiego oddziału Towarzystwa Pedagogicznego, reskryptem nr 12 208 z dnia 22 listopada 1880 r. c.k. Rada Szkolna Krajowa wydała zezwolenie na otwarcie Szkoły Uzupełniającej Przemysłowej w Jarosławiu. Uroczysta inauguracja działalności szkoły nastąpiła 30 stycznia 1881 r.

Od początku zasadniczym problemem placówki było słabe wyposażenie w pomoce naukowe. Przypuszczalnie wynikało to z faktu umieszczenia Szkoły Uzupełniającej Przemysłowej w budynku wyższej szkoły realnej (późniejszego gimnazjum), która to placówka nie była przystosowana do kształcenia zawodowego. Z pewnością odczuwalny był brak warsztatów szkolnych. Można zakładać, że do dyspozycji szkoły uzupełniającej przemysłowej przekazano kilka sal lekcyjnych przygotowanych do kształcenia ogólnego. Dyrektorem obu placówek tzn. wyższej szkoły realnej i szkoły uzupełniającej przemysłowej do 1891 r. był Andrzej May. Taki stan rzeczy utrzymywał się do roku 1921, kiedy to nastąpiło przejście szkoły uzupełniającej przemysłowej do budynku Szkoły Rzemiosł Budowlanych mieszczącej się przy ul. Poniatowskiego. Stało się to możliwe na podstawie reskryptu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 7 maja 1920 roku, w którym wyraziło ono zgodę na połączenie jarosławskiej szkoły uzupełniającej z miejscową szkołą budowlaną. Początkowo szkoła uzupełniająca miała zachować charakter ogólny do czasu zorganizowania nauki uzupełniającej dla zawodów budowlanych i im pokrewnych. Dodatkowo, w tym wypadku, przejście nie oznaczało tylko zmianę lokalizacji placówki, ale po raz pierwszy nazwano szkołę przemysłową Dokształcającą Szkołą Zawodową.

Warto nadmienić, że szkoły zakładane przez Towarzystwo Pedagogiczne, oprócz dotacji gmin, rad powiatowych, izb rzemieślniczych, osób prywatnych od początku istnienia posiadały dotację z funduszu krajowego.

Historia w latach 1926-1951 – od I Dokształcającej Szkoły Zawodowej im. Józefa Poniatowskiego

W grudniu 1925 r. Kuratorium Lwowskie wystąpiło do ówczesnego dyrektora Dokształcającej Szkoły Zawodowej inż. Franciszka Hornunga z propozycją podziału szkoły na dwa odrębne zakłady. Pokrewne sobie zawody budowlane, ślusarskie i inne pozostać miały przy Szkole Budowlanej, natomiast działy odzieżowe, spożywcze i inne do nich zbliżone miałyby zostać przeniesione do budynku którejś ze szkół powszechnych. Rok później propozycję Kuratorium zrealizowano. W 1926 r. wyodrębnienie działów budowlanych, metalowych i ślusarskich stało się faktem. W ten sposób powstała I Dokształcająca Szkoła Zawodowa im. Józefa Poniatowskiego.

W 1937 r. podjęto decyzję o przeniesieniu szkoły dokształcającej z „Budowlanki”. Decyzja spowodowana była dwoma czynnikami. Po pierwsze rozporządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które nakazywało zmianę trybu nauczania z wieczorowego na dzienny, oraz otwarcie za zgodą Kuratorium 3–letniego liceum budowlanego. Powołanie nowego typu szkoły w Budowlance wymusiło wręcz konieczność znalezienia nowego miejsca dla szkoły dokształcającej. Publiczną Szkołę Dokształcającą Zawodową nr 1 ulokowano przy ulicy Poniatowskiego 33, w budynku będącym własnością Zarządu Miasta.

Wybuch drugiej wojny światowej zakłócił pracę szkoły w pierwszym roku wojny. Prawdopodobnie w latach 1939–1940 placówka była zamknięta. Nie zachowały się bowiem żadne dane z tego roku szkolnego. Dzienniki lekcyjne, które przetrwały do dnia dzisiejszego są z następnego roku i kolejnych lat nauki. Ponadto zaczynają się od klasy drugiej. Oznacza to, że prawdopodobnie nie podjęto nauki w 1939 r. w ogóle. Stąd osoby, które rozpoczęły klasę pierwszą w 1938 r., kontynuowały ją po rocznej przerwie i zgodzie okupantów na otwarcie szkoły i możliwość zdobycia zawodu. Dokumentacja szkolna potwierdza tę tezę. Do 1942 r. naukę zdobywali słuchacze klas drugich i trzecich, zaś pełne „otwarcie” szkoły miało miejsce w roku szkolnym 1942/1943. Wtedy to nastąpiło przyjęcie uczniów do klas pierwszych w oddziałach metalowym, kupieckim i żeńskim. Okupant, wyrażając zgodę na otwarcie szkoły, wprowadził własną nazwę placówki – Powiatowa Publiczna Szkoła Zawodowa dla Uczniów Rzemieślniczych i Kupieckich. Oddział Szkoła Przemysłowa w Jarosławiu z polskim językiem nauczania (Öffentliche Gewerbliche und Kaufmannische Kreisberufsschule in Jaroslau. Abteilung Gewerbliche Berufsschule. Nebenstelle mit polnischer Unterrichtssprache). W tym samym 1942 roku włączono do Powiatowej Publicznej Szkoły Zawodowej Szkołę Zawodową Gospodarczo-Krawiecką. Szkołę tę w 1940 r. otworzyła Maria Micińska. Mieściła się ona przy ulicy Ogrodowej 1.

Po połączeniu dwóch szkół zawodowych okazało się, że w małym budynku przy ulicy Poniatowskiego nie mogły zmieścić się wszystkie jej oddziały. Dlatego nauka odbywała się w różnych miejscach Jarosławia. Przykładowo, pierwsza klasa ślusarzy w 1942 r. uczyła się w „Budowlance”, w następnym roku (jako klasa druga) u ojców Reformatów, zaś naukę kończyli w budynku przy ulicy Kilińskiego.

Powiatowa Publiczna Szkoła Zawodowa dla Uczniów Rzemieślniczych i Kupieckich w roku szkolnym 1945/46 funkcjonowała jako Publiczna Szkoła Dokształcająca Zawodowa pod dyrekcją Jana Świątkowskiego. W takiej postaci istniała stosunkowo krótko. Zabiegi o przekształcenie jej w Publiczną Średnią Szkołę Zawodową rozpoczęły się już we wrześniu 1946 r., a zakończyły sukcesem w przyszłym roku szkolnym. W myśl reformy oświatowej z 1948 r. w miejsce gimnazjum powstały szkoły zasadnicze, dlatego kierownictwo placówki musiało podporządkować się wytycznym ministerstwa i zmienić organizację szkoły. Od nowego roku szkolnego 1952 została ona przekształcona w 2–letnią Zasadniczą Szkołę Zawodową Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego.

Zasadnicza Szkoła Zawodowa 1952 – 1982

W 1956 r. nastąpiło przejęcie szkolnictwa zawodowego przez Ministerstwo Oświaty i zlikwidowano Centralny Urząd Szkolenia Zawodowego. W 1961 r. przeprowadzono kolejne zmiany w prawie oświatowym. Została uchwalona ustawa „O rozwoju oświaty i wychowania” wprowadzająca ośmioletnią szkołę podstawową, dwu lub trzyletnie szkoły zawodowe oraz 4-5-letnie licea i technika kończące się egzaminem dojrzałości uprawniającym (podobnie jak matura LO) do ubiegania się o przyjęcie do szkół wyższych.

W tle reform systemu oświaty dokonywały się zmiany organizacyjne wewnątrz naszej szkoły. We wrześniu 1964 r. nastąpiła likwidacja wydziału odzieżowego, który przeniesiono do Technikum Ekonomicznego wraz z pełną obsadą pedagogiczną. Jednocześnie Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie przydzieliło tutejszej szkole nową specjalność „wiertacz”. W 1965r. została zatwierdzona dokumentacja techniczna na rozbudowę szkoły i warsztatów. Podwyższono budynek o trzecie piętro (w roku szkolnym 1967/68) i wybudowano kolejny parterowy dla potrzeb warsztatów. W tymże 1968r. szkoła zmieniła nazwę na Zasadniczą Szkołę Zawodową Dokształcającą.

Ponowna reorganizacja nastąpiła pięć lat później, kiedy to dział elektryczny i wielozawodowy przeniesiono do Zespołu Szkół Budowlanych jednocześnie zgodnie z Zarządzeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie z dnia 1 sierpnia 1973 r. nr KOS II – 014/70/73 otworzono Liceum Zawodowe. Dwa lata później ponownie poszerzono ofertę edukacyjna tworząc Średnie Studium Zawodowe.

Szkoła cieszyła się dużą popularnością o czym świadczy ilość osób, które ją ukończyły. Lata 1952 – 1982

Największą grupę stanowili uczniowie szkół zawodowych. Zresztą przez bardzo długo była to placówka, w której tylko i wyłącznie edukacja opierała się na kształceniu młodzieży i osób dorosłych chcących podnosić swoje kwalifikacje zawodowe.

Powyższe zestawienie obejmuje uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej uczących się trybie dziennym jak również słuchaczy ZSZ dla pracujących. W szkole można było zdobyć wykształcenie m.in. w następujących wydziałach: elektryczny jako: elektromonter, elektromechanik rolnictwa, elektroenergetyk, elektromechanik pojazdów samochodowych; na wydziale metalowym jako: ślusarz maszynowy, ślusarz maszyn rolniczych, ślusarz uniwersalny, ślusarz mechanik, blacharz, hydraulik, mechanik maszyn rolniczych mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych, mechanik pojazdów samochodowych; na wydziale krawieckim jako: krawiec, krawiec damski, krawiectwo damskie lekkie, krawiectwo damskie ciężkie, dziewiarz.

Zespół Szkół Mechanicznych 1982 – 2002

z dniem 1 września 1982r. powołano Technikum Mechaniczne oraz Technikum Mechaniczne dla Pracujących na podbudowie programowej Zasadniczej Szkoły Zawodowej działającej w ramach Zespołu Szkół Mechanicznych w Jarosławiu. Nauka w Technikum Mechanicznym dla Pracujących prowadzona była w specjalności obróbka skrawaniem.

W skład wymienionego zbiorczego zakładu szkolnego wchodziły:

  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla młodocianych pracujących
  • Liceum Zawodowe
  • Średnie Studium Zawodowe
  • Technikum Mechaniczne
  • Technikum Mechaniczne dla pracujących.

W 1998 roku, ówczesny minister edukacji Mirosław Handke przedstawił zmiany w systemie edukacji. W projekcie reformy zaproponowano nowy system awansowania nauczycieli, wedle którego pensje nauczycieli miały być uzależnione od jakości pracy i kwalifikacji. Zaproponowano również wprowadzenie bonu oświatowego. Przebudowa systemu wyglądała następująco: osiem lat szkoły podstawowej zostało skrócone do sześciu klas, po jej ukończeniu uczniowie mogą kontynuować naukę w trzyletnich gimnazjach. Po gimnazjum mają do wyboru: dwu lub trzyletnie szkoły zawodowe, trzyletnie licea ogólnokształcące, trzyletnie licea profilowane, czteroletnie technika, dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące (dla absolwentów szkół zawodowych), trzyletnie technika uzupełniające, szkoły policealne oraz trzyletnie szkoły specjalne. Reforma oświaty powołała do życia Centralną Komisję Egzaminacyjną oraz osiem komisji okręgowych, których celem jest sprawdzanie i ocenianie pracy nauczycieli jak i uczniów.

Transformacja gospodarcza, zmiany na rynku pracy, nowe oczekiwania rodziców i młodzieży przyczyniły się do następnej reorganizacji w naszej szkole. Po raz kolejny idąc zgodnie z duchem czasu zmieniono lub dodano nowe kierunki kształcenia oraz w 2002 r. nazwano naszą placówkę Zespołem Szkół Technicznych i Ogólnokształcących

Działalność warsztatów

W Jarosławiu na początku XX wieku działały cztery korporacje koncentrujące w swym ręku całość działalności przemysłowej. Korporacje zatrudniały od kilku do kilkunastu uczniów. Wielość zawodów oferowanych w procesie kształcenia powodowała, że w każdej korporacji był mistrz, z którym uczniowie szkoły współpracowali.

W latach wojny i zaraz po wojnie praktyczną naukę zawodu zdobywano m.in. w dużych warsztatach u Juliana Szumlakowskiego (ul Przemyska), Antoniego Dymnickiego (fabryka wyrobów żelaznych, ul Głowackiego), Władysława Wysockiego (warsztaty mechaniczno – ślusarskie, Lubelska 8) oraz w małych warsztatach Ludwika Pudłowskiego (warsztat ślusarski, Brama Pełkińska 2).

Pod koniec lat 40 – tych ważnym warunkiem przyjęcia do szkoły było posiadanie zatrudnienia. Dlatego w tymże 1949 r. dyrektor Jan Świątkowski wydzierżawił dla celów szkoleniowych warsztaty ślusarskie Juliana Szumlakowskiego przy ul. Przemysłowej 12, ale nie wystarczyły one dla wszystkich. W tych zakładach praktykowali głównie uczniowie z obróbki mechanicznej, tam również była kuźnia.

Sytuacja nieco poprawiła się w 1959 r. gdy oddano do użytku nowy budynek warsztatowy, zaś ustabilizowała się w roku szkolnym 1967/68, kiedy to zakończono budowę nowego pawilonu warsztatowego.

Aktualnie od 1.IX. 2000r. warsztaty przeszły pod zarząd Centrum Kształcenia Praktycznego.

Kierownicy warsztatów szkolnych

  • Szumlakowski Julian 1949 – 1953
  • Dwulit Ludwik 1953 – 1955
  • Kirsz Bronisław 1955 – 1956
  • Szum Ryszard 1956 – 1957
  • Szumlakowski Julian 1957 – 1959
  • Kraus Władysław 1959 – 1972
  • Manasterski Janusz 1972 – 1973
  • Majkut Andrzej 1973 – 1977
  • Łątka Franciszek 1977 – 1977
  • Dymitruś Józef 1977 – 1978
  • Nabagło Jerzy 1978 – 1981
  • Międlar Adam 1981 – 1985
  • Rosada Ryszard 1985 – 1996
  • Hałas Leszek 1996 – 1998
  • Wojciechowski Józef 1998 – 2000

Powstanie budynku szkolnego

Budynek, który obecnie użytkuje ZSTiO pierwotnie wznoszony był z przeznaczeniem dla wyższej szkoły realnej. W dniu 28 grudnia 1895 r. rada miasta Jarosławia zobowiązała się przekazać bezpłatnie odpowiedni plac pod budowę szkoły oraz opłacać roczny ryczałt w wysokości 300 koron za opał i światło.

Na posiedzeniu Magistratu w dniu 17 maja 1898 r. zapadła decyzja o zakupie gruntu pod budowę szkoły realnej od Ludwika Dietziusa, przy ulicy Świętego Ducha.

W dniu 29 sierpnia 1898 r. z ministerstwa oświaty wpłynęło do władz miasta Jarosławia oficjalne zawiadomienie o zgodzie na otwarcie nowej szkoły realnej w Jarosławiu. Ministerstwo Wyznań i Oświaty dn. 13 października 1901 r. wyraziło zgodę na budowę rządowego gmachu szkoły realnej w Jarosławiu. Koszt budowy wstępnie oszacowano na 270.000 koron. Reskryptem Rady Szkolnej Krajowej z dnia 11 sierpnia 1901 roku został powołany komitet budowy w składzie:

  • Szczurowski August – c.k. radca Namiestnictwa, przewodniczący,
  • Hawryszkiewicz Sylwester – c.k. nadradca budownictwa,
  • Pannenka Eustachy – c.k. inżynier, jako doradca,
  • Morawiecki Michał – c.k. inżynier, jako techniczno-artystyczny kierownik budowy i protokolant,
  • Ralski Jan – dyrektor szkoły realnej,
  • Marynowski Mieczysław – starszy lekarz powiatowy.

Powyższy akt erekcyjny podała Rada Szkolna Krajowa we Lwowie na podstawie reskryptu ministerstwa oświaty z dnia 8 września 1898 r. Przy otwarciu budynku szkoły w 1903 r. brali udział przedstawiciele gminy w osobach: dr Adolf Dietzius – burmistrz, Ignacy Rychlik – poseł, Piotr Kopystyński – inżynier budowlany, i Jan Angermann – aptekarz. W budynku umieszczono II gimnazjum. W czasie II wojny światowej gmach został doszczętnie zniszczony.

W 1945 r. dyrektorem Państwowych Szkół Budownictwa został inż. arch. Józef Barański, który rozpoczął odbudowę obiektów szkolnych. W ramach zajęć praktycznych stworzył szkolny oddział robót budowlanych. Uczniowie zdobywający kwalifikacje czeladnicze i mistrzowskie pracowali bezpłatnie otrzymując w zamian internat, wyżywienie oraz premie z funduszów wypracowanych przez szkolny oddział robót budowlanych. W 1948 r. Józef Barański wystąpił z wnioskiem do Ministerstwa Oświaty o włączenie do Państwowego Planu Inwestycyjnego odbudowy budynku szkolnego przy ul. Świętego Ducha, zniszczonego przez wycofujących się Niemców w 1944r. Budynek oddano do użytku 1 września 1951 r. Służy on szkole do dnia dzisiejszego.

opracowanie: Danuta Krasicka

Materiały źródłowe

I. Archiwalia

  1. Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie
  2. Archiwum Państwowe w Przemyślu
    • Zespół akt miasta Jarosławia
  3. Muzeum w Jarosławiu
    • Roczniki prasy jarosławskiej 1930 – 1939
  4. Akta Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących
    • Protokoły egzaminu dojrzałości
    • Protokoły prac dyplomowych
    • Akta personalne nauczycieli

II. Akta Urzędowe

  1. Akta prawne:
  • Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym,
  • Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 13 lutego 1934 r.w porozumieniu z Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznegow sprawie zmiany przepisów, dotyczących egzaminu na czeladnika.
  • Ustawa z dnia 10 marca 1934 r. o zmianie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r.
  1. Plany nauczania techników i liceów zawodowych na podbudowie 8 – klasowej szkoły podstawowej, Warszawa 1968.
  2. Plany nauczania techników i szkół równorzędnych o 4 – letnim cyklu kształcenia, Warszawa 1968.
  3. Plany nauczania zasadniczych szkół zawodowych, Warszawa 1968.
  4. Sprawozdania dyrekcji c. k. wyższej szkoły realnej w Jarosławiu.
  5. Sprawozdania Szkoły Rzemiosł Budowlanych do Kuratorium Lwowskiego.
  6. Sprawozdanie Dokształcającej Szkoły Zawodowej.

III. Opracowania

  1. A. Ładyżyński, Niższe i średnie szkoły zawodowe w Galicji doby autonomicznej, „Prace Pedagogiczne” CXXI, Wrocław 1997.
  2. J. Krawczyk, Galicyjskie szkolnictwo zawodowe w latach 1860–1918, Kraków 1995.
  3. W. Szczepański, Jarosław w czasie okupacji, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia 1994.
  4. A. Szczurowski, Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902.
Skip to content